De Catechismus en of de gehele bijbel

In flink wat kerken wordt de Catechismus gebruikt als leidraad. Daarnaast vinden we ook in veel kerken de Dordtse leerregels. Uiteraard is het prettig als er geschriften zijn die de bijbel samenvatten, maar zijn deze geschriften werkelijk samenvattingen van de bijbel? Of zijn deze geschriften traditionele opvattingen uit de bijbel?

De Catechismus

Achter geschriften als de Catechismus schuilt ook een groot gevaar. De Catechismus is door mensenhanden geschreven en heeft traditioneel een erg hoge positie in de kerk. Het gevaar is nu dat mensen de bijbel gaan lezen met in hun achterhoofd de uitleg van de Catechismus. Veel mensen denken dat de schrijvers van de Catechismus beter in staat waren de bijbel uit te leggen dan zijzelf. Dit aannemen is erg gevaarlijk. Op deze manier zet je jezelf namelijk in de positie het woord van God via een omweg te ontvangen. God spreekt d.m.v. de Heilige Geest direct tot ons via de bijbel. Om de bijbel volledig te kunnen begrijpen hebben we de Heilige Geest nodig. Veel mensen die deze (nog) niet hebben ontvangen zullen dan ook weinig plezier beleven aan het lezen van de bijbel. Wie de Heilige Geest ontvangen heeft, heeft een levende relatie met God en leest over het algemeen dagelijks in de bijbel. Zou het de bedoeling van God zijn dat de kerken de Catechismus zo belangrijk maken dat deze de bijbel uitlegt? Of is het de bedoeling van God dat hij dit zelf doet door zijn Heilige Geest?

De juiste waarde van boeken buiten de bijbel

Natuurlijk zijn er veel christelijke boeken geschreven buiten de bijbel. Vele van deze boeken bevatten waarheid. Ook veel van deze boeken bevatten ten dele waarheid en ten dele menselijke opvattingen. Over hetgeen je nu leest durf ik te zeggen dat ik het schrijf door geestelijke ingeving, maar desalniettemin kan ik er niet omheen enkele zaken verstandelijk te onderbouwen. Dit blijven dit menselijke opvattingen die altijd getoetst dienen te worden aan de bijbel. Geestelijk gezien kan ik immers mijn eigen opvatting wellicht feilloos op waarheid controleren, maar indien er emotie in een opvatting ligt, is het wellicht mogelijk dat ik op deze punten onbewust niet goed in staat ben de Heilige Geest te verstaan. Mijn vleselijke gedachten zouden zo sterk kunnen zijn dat ik de Heilige Geest zou overstemmen. Er is maar één optie en dat is een bijbelse toets.

Kun je toetsen met je gevoel?

Een bijbelse toets is makkelijk als we praten over zaken de ook daadwerkelijk letterlijk in de bijbel staan, maar soms zijn er geschriften, of ook preken die gaan over zaken die niet letterlijk in de bijbel beschreven staan. Hoe kunnen we deze zaken toetsen op waarheid? Veel mensen doen dit met hun gevoel. Dit is in ieder geval niet de juiste weg. Minstens een deel van ons gevoel wordt gevormd door opvoeding, traditie en karakter. Ook de duivel kan inspelen op ons gevoel en daarmee ons gevoel gebruiken verder van de waarheid af te blijven staan. Ook kan het gevaarlijk zijn om de bijbel te lezen met als doel bepaalde zaken onderbouwd te willen zien. Op deze manier kunnen we van alles uit de bijbel halen, maar nemen we halve waarheden tot ons. De Heilige Geest kan uiteraard uitleggen of we goed zitten, maar weten we zeker dat onze emoties en ons verstand Hem niet overstemmen?

Het is zelfs helaas erg makkelijk om een klein stukje bijbelse waarheid te combineren met een leugen en iemand hiermee iets wijs te maken. Dit is overigens ook de oorzaak van de vele kerkscheuringen. Indien van oudsher iedereen het zuivere woord tot zich had genomen, zouden we als christenen eensgezind zijn. Er zouden wellicht wat verschillen in vorm zijn, maar we zouden allemaal vurig geloven in één waarheid.

Onstaan van de Heidelbergse Catechismus

De Catechismus is tot stand gekomen door twee schrijvers. Te weten Caspar Olevianus en Zacharias Ursinus. Ze kregen hiervoor opdracht van Keurvorst Frederik 3 vanwege onduidelijkheid over het avondmaal. We leven hier net na de vanuit christelijk oogpunt gezien duistere middeleeuwen. De reformatie had net plaatsgevonden. De reformatie van weleer is in sommige opzichten een voorbeeld voor nu. Mensen hebben indertijd hun leven op het spel gezet om kerken te bouwen die meer bijbelse waarheid zouden gaan bevatten. Over de uitvoering valt te discussiëren, maar dat laat ik even buiten beschouwing.

De rooms katholieke kerk had het heft in handen. Vrijwel iedereen was rooms katholiek. Doordat het tot ca. 1500 nog niet mogelijk was boeken te drukken, kregen de mensen enkel een gekleurd woord te horen in de kerk. Hier moesten ze het mee doen. Er was vrijwel geen andere optie indertijd. We kunnen er dus vanuit gaan dat er toen evenals nu vele oprechte gelovigen tot een rooms katholieke gemeente behoorden. Nu gaat het wat ver om te zeggen dat de rooms katholieke kerk een verkeerde instelling is, maar één van de opvallende zaken indertijd was het verkopen van aflaten. Als je gezondigd had, kon je voor een flink bedrag een aflaat kopen. Hiermee werden je zonden vergeven. De kas van het Vaticaan is van oudsher mede door deze vorm van inhaligheid erg goed gevuld. Op deze wijze geld bij mensen uit hun zak kloppen in natuurlijk weerzinwekkend, maar ook heeft de rooms katholieke kerk positieve elementen die wij weer missen. Bijvoorbeeld de biecht waar tegenwoordig vaak erg lacherig over wordt gedaan, is bijbels gezien erg goed te onderbouwen, al kun je je afvragen of de traditie waarin het plaatsvindt ook werkelijk de bedoeling is geweest. Door de boekdrukkunst kwamen er voor steeds meer mensen bijbels beschikbaar. Hierdoor is mede door het werk van Luther en Calvijn de reformatie tot stand gekomen.

De reformatie was op veel punten een verbetering, of wellicht beter gezegd een verzuiverig van de kerk. Verplaatsen we ons nu in deze tijd, is het natuurlijk goed te begrijpen dat er veel rooms katholieke traditie is meegenomen richting wat tegenwoordig de hervormde, gereformeerde en pkn kerken zijn. Neem alleen al het uiterlijk van veel kerkgebouwen. Ze zijn ingetogener dan veel rooms katholieke kerken, maar de invloeden zijn nog duidelijk waar te nemen. Evenals het feit dat dominees vaak een toga dragen is een traditie die zei het enigszins verkapt een rooms katholieke traditie is. Ik wil overigens niet zeggen dat het fout is dat veel dominees dit doen, maar het is geen bijbels gefundeerd gebruik.

Kijken we nu kritisch onszelf, dan moeten we concluderen dat we geloof in God en traditie vaak vermengen. In welke kerk we ook zitten, traditie is moeilijk weg te denken. Toen net na de middeleeuwen de Catechismus officieel verklaard werd, was de reformatie nog in volle gang. Mijns inziens is de Catechismus niet vrij van de toen geldende traditie. Een traditie die mede door de Catechismus bewaard is gebleven tot op de dag van vandaag.

Enkele voorbeelden waarin de Catechismus duidelijk tekort schiet:

De geloofsbelijdenis volgens de Catechismus.

Allereerst de geloofsbelijdenis. Is deze werkelijk bijbels gefundeerd?

Ik geloof in God den Vader, den Almachtige, Schepper des Hemels en der aarde.En in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon, onze Heere;die ontvangen van den Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria;die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven, nedergedaald ter helle;ten derden dage wederom opgestaan van de doden;opgevaren ten hemel, zittende ter rechterhand Gods des almachtigen Vaders;van waar Hij komen zal om te oordelen de levenden en de doden.Ik geloof in den Heiligen Geest.Ik geloof één heilige, algemene, Christelijke Kerk, de gemeenschap der heiligen;vergeving der zonden;wederopstanding des vleses;en een eeuwig leven.(Zondag 7 vraag 23)

Hier staat dat de Here Jezus is nedergedaald ter helle, maar is dit onomstotelijk waar? Er is namelijk een gedeelte uit de bijbel dat dit tegenspreekt.

Een van de gekruisigde misdadigers zei spottend tegen hem: ‘Jij bent toch de messias? Red jezelf dan en ons erbij!’ 40 Maar de ander wees hem terecht met de woorden: ‘Heb jij dan zelfs geen ontzag voor God nu je dezelfde straf ondergaat? 41 Wij hebben onze straf verdiend en worden beloond naar onze daden. Maar die man heeft niets onwettigs gedaan.’ 42 En hij zei: ‘Jezus, denk aan mij wanneer u in uw koninkrijk komt.’ 43 Jezus antwoordde: ‘Ik verzeker je: nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.’(Lucas 23 vers 39 t/m 42)

De Here Jezus zegt hier duidelijk tegen de moordenaar aan het kruis dat ze beiden in het paradijs zullen zijn. We kunnen dan misschien aannemen dat de Here Jezus in zijn goddelijkheid op meerdere plaatsen tegelijk kan zijn, maar ik vraag me af of we terwijl we dit weten mogen concluderen dat de Here Jezus in de hel is geweest. Het zou waar kunnen zijn, maar mogen we dit aan anderen leren terwijl het onmogelijk is dit met zekerheid vast te stellen?

Nemen we verder als voorbeeld Zondag 18 vraag 47 uit de Catechismus, dan lezen we dat de Here Jezus bij ons is met zijn Heilige Geest.

Vraag:
Is dan Christus niet bij ons tot aan het einde der wereld,gelijk Hij beloofd heeft ?

Antwoord:
Christus is waarachtig mens en waarachtig God. Naar zijn menselijke natuur is Hij niet meer op aarde ; maar naar zijn Godheid, majesteit, genade en Geest wijkt Hij nimmermeer van ons.(Zondag 18 vraag 47)

Als je deze tekst met de bijbel vergelijkt, kom je pertinent geen onwaarheid tegen. Het gaat te ver om de halve Catechismus hier te citeren, maar er staat behoorlijk wat in over de Heilige Geest. Hoeveel er ook over staat, nergens lezen we over het ervaren van de Heilige Geest, of het gebruik maken van de (uiterlijk herkenbare) gaven van de Geest. Er staat dat we het moeten geloven, niet dat we het moeten ervaren. Dit is na te lezen in zondag 20 t/m 22. Het ontbreken hiervan maakt de Catechismus nog niet onwaar, maar veel kerken preken aan de hand van de Catechismus. Opvallend is dat gemeenteleden uit deze kerken vrijwel nooit in tongen kunnen spreken. Dit is een uiterlijk kenmerk, maar persoonlijk zet ik ook mijn twijfels bij de gave van profetie. Als er gave van profetie is, zou dan de Catechismus nodig zijn voor een goede, opbouwende preek? Of zou deze juist tot stand moeten komen door deze gave? Uiteraard is het verstandig om te kijken of de profetie echt gebaseerd is op bijbelse waarheid, alvorens deze voor te dragen aan de gemeente.

Liever de Catechismus? Of liever de Geestelijke gaven?

Ook vind ik persoonlijk dat kerken waar de Catechismus hoog in het vaandel staat erg weinig, of niets doen in het stimuleren van geestelijke gaven. Dit terwijl Paulus dit duidelijk wel deed en d.m.v. zijn brieven die in de bijbel zijn opgenomen, is deze stimulatie ook voor ons.

Jaag de liefde na en streef naar de gaven van de Geest, vooral naar die van de profetie. 2 Iemand die in klanktaal spreekt, spreekt niet tot mensen maar alleen tot God. Niemand kan hem verstaan, want door toedoen van de Geest spreekt hij onbegrijpelijke taal. 3 Maar iemand die profeteert spreekt tot mensen, en wat hij zegt is opbouwend, troostend en bemoedigend. 4 Iemand die in klanktaal spreekt is daar alleen zelf bij gebaat; iemand die profeteert doet dat ten bate van de gemeente. 5 Ik zou willen dat u allen in klanktaal kon spreken, maar ik wil nog liever dat u profeteert. Iemand die profeteert is nuttiger dan iemand die in klanktaal spreekt, tenzij hij uitlegt wat hij zegt, zodat de gemeente er baat bij heeft.(1 Korintiërs 14 vers 1 t/m 5)

Hier zegt Paulus door de Geest duidelijk dat wij de gave van profetie dienen na te streven en ook dat hij zou willen dat we allen in tongen zouden kunnen spreken. Wel geeft hij aan dat we de gave van tongentaal op de juiste wijze moeten gebruiken.

De Catechismus op dit punt fout, of onvolledig noemen, gaat me te ver en is ook niet terecht. Ik wil slechts duidelijk maken dat teveel nadruk op de Catechismus leggen, de aandacht afleid van de bijbel. We zien ook dat veel kerken meer gebaseerd zijn op de Catechismus dan op de bijbel. Nu zijn er mensen die zullen zeggen dat de Catechismus tenslotte ook op de bijbel is gefundeerd en daarmee ook hun kerk, maar is dit wel zo? Het woord van God zuiver. Alles wat erin staat, staat er voor ons, omdat God wil dat we voorzien zijn van deze informatie. De Catechismus haalt slechts enkele delen uit de bijbel aan. Zijn deze delen belangrijker dan andere delen? Lees bijvoorbeeld eens heel aandachtig de brieven van Paulus aan de Galaten, de Romeinen, of de Korintiërs, ondanks dat we letterlijk gezien best overeenkomsten vinden, vind ik persoonlijk het karakter van de geschriften erg verschillend. De benadering van de brieven is opbouwend en geestelijk van karakter. Ze zijn duidelijk en door aandachtig lezen goed te begrijpen. Paulus is soms vermanend in zijn brieven, hij geeft aan wat fout is, maar kadert hiermee geen hele harde grenzen af. Hij probeert slechts in te laten zien hoe de gemeente een intiemere relatie met God kan krijgen en welke zaken hierbij in de weg staan. Paulus beschrijft op praktische wijze wat de Geest hem ingeeft. Duidelijk valt te merken dat Paulus de gemeente opvoed om vervolgens de gemeente los te laten en over te dragen aan een eigen volwassen relatie met God. Een relatie waarin de Heilige Geest met al Zijn gaven een grote, zo niet de grootste rol speelt. De Catechismus daarentegen vertelt wat wij moeten geloven. De Catechismus geeft harde grenzen. Prettig die duidelijkheid, maar stimuleert dit de relatie met God, of maakt deze de relatie juist afstandelijker?

Kort samengevat vind ik dat indien we de Catechismus zien als samenvatting van de bijbel, hij daar ernstig in tekort schiet.

Het zuivere woord

Een kinderlijk geloof, dat het zuivere woord klakkeloos aanvaardt is de beste weg naar een levend en vreugdevol geloof. Hier moeten we natuurlijk naar streven, maar in de samenleving waar wij ons in bevinden, valt dit niet mee. Aan de ene kant hebben we enorm veel kerken die in kleine of grote mate hun traditie vermengen met het zuivere woord, aan de andere kant zijn er door de secularisatie enorm veel mensen die het geloof verwerpen, al dan niet ondersteunt met sterk uitgedrukte argumenten. Dat deze argumenten geen waarheid bevatten, of hooguit en deel waarheid bevatten is voor een ware gelovige een feit, maar we worden niet geboren als ware gelovigen. Ieder mens krijgt te maken met een zoektocht. Tijdens deze zoektocht laten we ons vaak leiden door goedbedoelde menselijke argumenten. Hier is niets mis mee, maar er komt een moment dat het geloof in je zit. Dit is ook het moment dat je zelf op onderzoek uit moet gaan.

Kijken we bijvoorbeeld in streken waar het christelijk geloof vrijwel niet is doorgedrongen, zien we dat mensen veel makkelijker het geloof aanvaarden. Vaak wordt het woord daar ondersteunt met wonderbare tekenen en wonderen. Over waarom in deze streken veel tekenen en wonderen plaatsvinden is wellicht een heel dik boek te schrijven, maar ik geef hier graag mijn persoonlijk visie over.

Het christelijk geloof wordt in zendingsstreken vaak gebracht door mensen die diep door God zijn aangeraakt. Logisch, want deze mensen geven erg veel op voor dit soort missies. Deze mensen kennen vaak het zuivere woord, doordat ze moeite nemen dit tot zich te nemen. Andersom zou trouwens ook kunnen, het geloof van de mensen is zo groot, doordat ze he zuivere woord kennen. In de zendingsstreken is nog geen traditie. Het zuivere woord blijft zuiver, omdat het schoon blijft van traditie. Hierdoor kan het woord van God zijn volle kracht vinden.

Nu zijn er ook mensen die zeggen dat tekenen en wonderen alleen voorkomen in zendingsgebieden, maar persoonlijk heb ik ook grote wonderen in Nederland gezien. Zelfs binnen groepen mensen waarvan je mag aannemen dat ze vrijwel allen geloven. De volgende bijbeltekst onderbouwd overigens ook dat geloven door het zien van tekenen en wonderen God niet kan behagen:

Jezus zei tegen hem: ‘Als jullie geen tekenen en wonderen zien, geloven jullie niet!’(Johannes 4 vers 48)

De Catechismus en of de gehele bijbel